[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ówczesnymi przywódcami i domagał się bezzwłocznego głosowania, nawet z pominięciem
podstawowych zasad procedury. Tylko Sokrates, wówczas członek Rady, sprzeciwił się temu
wnioskowi i żądał postępowania legalnego. Bezskutecznie. Głosowano; rzekomi winowajcy
zostali skazani na śmierć. Wyrok wykonano. Póz
niej, gdy przyszło opamiętanie, powszechnie
żałowano tego, co się stało. Oczywiście ów żal nie oznaczał jeszcze, by stanowisko Sokratesa
uznano za słuszne. Przeciwnie, umocniła się opinia o nim, że to uparty dziwak, który chętnie
działa na przekór wszystkim, bo w gruncie rzeczy gardzi całym ludem.
Zresztą Sokrates krytykował także pewne formy ustrojowe, które w Atenach uchodziły za
szczytowe osiągnięcia demokracji. Do takich należała zasada, że na niektóre wyższe urzędy
wyznaczano kandydatów przez losowanie. Starzec wskazywał:
 Gdzież człowiek, na całym szerokim świecie, który by losem się kierował przy wyborze
rzemieślnika? A przecież jeśli rzemieślnik z
le coś wykona, szkoda stosunkowo mała. Jak
wielka natomiast, gdy zbłądzi sternik nawy państwowej!
Toteż Sokrates z nie ukrywaną lubością udowadniał poszczególnym politykom, że są zwy-
czajnymi głupcami, groz
nymi jednak, bo biorą się do przewodzenia państwu i społeczności.
To samo, ignorancję w sprawach ogółu i zbytnią pewność siebie, wykazywał poetom i pisa-
rzom. Nie pomijał też, gdy zdarzyła się okazja, wykpiwania rzemieślników; bo każdy z nich,
znając się doskonale na swojej robocie, ale tylko na niej, był zarazem najgłębiej przekonany,
że powinien i potrafi zabierać głos w każdej sprawie, zwłaszcza politycznej.
A wszystko to Sokrates czynił rzekomo dlatego, by wykazać bogu Apollonowi, że mimo
swej boskości jest omylny. Chodziło o sprawę, którą  jeśli wierzyć Platonowi  Sokrates tak
przedstawił w swej mowie obrończej:
SOKRATES I POLITYCY
Chyba jeszcze pamiętacie Chajrefonta. Już jako młody człowiek był on moim przyjacie-
lem, a także dobrym towarzyszem wielu z was. Toteż razem z wami poszedł na wygnanie za
tyranii Trzydziestu i z wami powrócił. Pamiętacie chyba, jaki to był Chajrefont: jak dzielnie
brał się do wszystkiego, co tylko sobie zamierzył. Otóż pewnego razu wybrał się do Delf i
tam śmiało zapytał wyroczni  a nie zacznijcie hałasować w związku z tym, co powiem teraz!
 otóż zapytał, czy jest ktoś mądrzejszy od Sokratesa. Na to pytanie Pytia odpowiedziała: Nie
ma nikogo! A że wszystko to rzeczywiście tak było, poświadczy nam ten oto brat Chajrefon-
ta, bo on sam już zmarł.
Kiedy mi doniesiono o słowach wyroczni, tak sobie pomyślałem:
Co też właściwie bóg przez to mówi? Ja sam wiem dobrze, że nie jestem mądry, ani bar-
dzo, ani nawet trochę. Co więc chce powiedzieć twierdząc, że właśnie ja jestem najmądrzej-
szy? Bo przecież nie kłamie, to oczywiste, jemu nie wolno!
Przez długi czas nie mogłem zrozumieć, o co bogu chodziło. Wreszcie, choć z wielkimi
oporami, zabrałem się do poszukiwania sensu tej wypowiedzi. Zastosowałem taką oto meto-
dę:
57
Poszedłem do kogoś, kto cieszył się opinią niezwykle mądrego. Chciałem tym prostym
sposobem zbić twierdzenie wyroczni i wykazać bogu: oto jest człowiek mądrzejszy ode mnie,
a więc ty się pomyliłeś! Zacząłem dobrze się przypatrywać temu mężowi i często z nim roz-
mawiałem; wolę nie wymieniać nazwiska, ale to był pewien polityk. I cóż się okazało? Bar-
dzo szybko doszedłem do wniosku, że człowiek ten wydaje się mądry wielu innym, a szcze-
gólnie sobie samemu, ale w rzeczywistości całkiem tak nie jest. Próbowałem więc wykazać
mu, że ma błędne mniemanie o sobie. Niestety, skutek tych moich usiłowań był taki, że ścią-
gnąłem na siebie nienawiść i jego, i wielu osób postronnych. Toteż kiedy powróciłem do do-
mu, pomyślałem:
Od tamtego polityka chyba ja jestem mądrzejszy. Bo wprawdzie obaj nie wiemy, co to
piękno i dobro, ale tamtemu wydaje się, że wie, choć nie wie, ja zaś też nie wiem, lecz nawet
nie uważam, że wiem. Wypada więc tak, że od tamtego jestem mądrzejszy o ten drobiazg: nie
wydaje mi się, bym wiedział to, czego nie wiem.
SOKRATES I MA
ODZIE%7ł
Tak rozpoczęła się wielka wędrówka starca wśród mieszkańców miasta. Te poszukiwania
zjednały mu, co sam szczerze przyznaje, serdeczną nienawiść mnóstwa Ateńczyków, ludzi
różnych stanów i zawodów. Wśród wrogów Sokratesa znalazły się nawet osoby należące do
ówczesnej elity intelektualnej; nieprzypadkowo bowiem oskarżenie wnieśli Meletos i Likon,
poeta i retor; przyłączył się do nich polityk Anytos.
Ale były też inne przyczyny niechęci i podejrzliwości w stosunku do Sokratesa. On sam
tak o tym mówił:
Młodzi ludzie towarzyszą mi wszędzie z własnej woli. Oczywiście są to ci, którzy mają
najwięcej wolnego czasu, a więc pochodzący z domów najbogatszych. Bardzo ich bawi ob-
serwowanie, jak to badam ludzi, czy są naprawdę mądrzy. Toteż często mnie naśladują i sami
próbują badać tego lub owego. Znajduję, jak przypuszczam, całe zastępy takich, którym wy-
daje się, że coś wiedzą, choć wiedzą mało lub nic. Owi zaś poddawani próbie gniewają się nie
na siebie samych, lecz na mnie. I powiadają, gdzie tylko mogą, że jest tu jakiś arcygłupiec
Sokrates, deprawator młodzieży. Ale kiedy ktoś ich zapyta, co też czyni lub mówi ów Sokra-
tes, nie potrafią rzec nic sensownego. %7łeby się jednak nie wydało, że brak im konkretnych
danych, wywlekają to, co zwykle zarzuca się wszystkim filozofom: że rozprawiam o tym, co
na niebie i co pod ziemią; że nie uznaję bogów; że uczę, w jaki sposób czarne przedstawiać za
białe, a białe za czarne.
To były słowa Sokratesa. Ja zaś myślę, że sprawa nie sprowadzała się wyłącznie do tego.
,,Badania poważnych ludzi przez pewnych siebie młodzików musiały wywoływać wiele
scysji, nieporozumień, obraz i gniewów. Przecież łatwo sobie przedstawić, że większość wy-
pytywanych widziała w swych rozmówcach tylko aroganckich wyrostków, którym stary dzi-
wak poprzewracał w głowach. Co więcej, bardzo wiele obrażonych miało rację! Iluż bowiem
z tych, co naśladowali Sokratesa, potrafiło to czynić z jego taktem i dowcipem? Nie wszyscy
zdolni są pojąć, na czym polega różnica pomiędzy prostotą a prostactwem i gdzie przebiega
granica między bezpośredniością a bezczelnością.
Chodziło jeszcze i o to, kim byli owi młodzi ludzie. Sam Sokrates musiał przyznać, że
gromadzili się wokół niego przede wszystkim synowie bogaczy, ówczesna złota młodzież
ateńska. Już to samo nie mogło się podobać ludziom z warstw niższych. Co gorsze, wielu z
owych młodzików, którzy w różnych okresach przestawali z Sokratesem, z
le się zapisało w
pamięci społeczeństwa; byli bowiem cyniczni, zdolni do wszelkich zbrodni, bezwzględni za-
równo w polityce, jak i w życiu prywatnym. Wystarczy wymienić Alkibiadesa i Kritiasa. Nie
58
wszyscy wiedzieli, że między przywódcą Trzydziestu Tyranów a Sokratesem doszło do
gwałtownej kłótni; niewielu też było świadków owej pięknej sceny, kiedy to starzec odmówił
wykonania rozkazu i zamiast na Salaminę poszedł sobie do domu. Natomiast ludzie starsi
dobrze pamiętali, że Sokrates często rozmawiał z Kritiasem i zachwycał się urodą jego bra-
tanka, młodziutkiego Charmidesa. A kiedy Kritias i Charmides zginęli, do otoczenia Sokrate-
sa należeli najbliżsi ich krewni: Platon i jego bracia.
DUCH OPIEKUC
CZY I POLITYKA
Tak więc Sokrates dyskutował z wielu ludz
mi, starszymi i młodszymi. Omawiał pytania
zasadnicze, dotyczące całej społeczności.
 Jednakże  powiada sam Sokrates w swej mowie obrończej  można by uznać za rzecz [ Pobierz całość w formacie PDF ]