[ Pobierz całość w formacie PDF ]

wypowiadania się o życiu innych ludzi i tworzącą relacje hierarchiczne.
Normalizacja dziaøa dzięki sprzęgnięciu obiektywizującej dyscypliny z
subiektywizującą samowiedzą. Jest to samowiedza szczególnego rodzaju i istnieje dla
niej alternatywa. W późniejszych badaniach Foucaulta erotyka i seksuologia ustępują
innej i ogólniejszej parze pojęć: tematem staje się poznanie siebie i troska o siebie jako
dwie różne formy etyki starożytnej. O ile poznanie siebie znajduje przedøużenie we
wspóøczesności, troska o siebie jest wymiarem zagubionym. Jednocześnie (temat ten
wymagaøby osobnego rozwinięcia) troska o siebie jest tą postacią etyki, która najlepiej
søuży wolności.
4. Przywøaszczanie dyskursu różnicuje ludzi jako podmioty wiedzy, tak jak
normalizacja różnicowaøa ich jako przedmioty. Wypowiedzi niektórych ludzi mają w
porządku dyskursu szczególną wagę. Zdanie ¹Jan Kowalski ma gruźlicęº tylko
wypowiedziane przez lekarza jest diagnozą. Zdanie ¹Jutro będzie padaćº tylko
wypowiedziane przez meteorologa jest prognozą (nawet jeśli jakiś nie-meteorolog
powie w tym samym czasie ¹Jutro będzie søonecznieº i następny dzień jest søoneczny).
Wypowiedzi takie mogą być następnie powtarzane prze innych ludzi jako diagnoza lub
prognoza ± jeżeli odwoøują się do jego pierwszego wypowiedzenia, a nie wprost do
faktów lub wøasnej opinii. Po czym rozpoznać, że jakiś dyskurs zostaø
przywøaszczony? Foucault nigdy nie opracowaø tego systematycznie, wydaje się
jednak, że chodzi tu o coś w rodzaju konstatacji z mocą performatywu. Nadawanie
orderów, odpuszczanie grzechów i orzekanie rozwodów także odbywa się przy użyciu
wypowiedzi, do których tylko pewni ludzie (prezydenci, duchowni, sędziowie) mają
prawo. Ale o przywøaszczeniu dyskursu we wøaściwym znaczeniu możemy mówić
wtedy, kiedy jakaś grupa zagarnia pewien typ konstatacji. Stawką przywøaszczania jest
hierarchia w obszarze prawdy i faøszu. Nadanie orderu, rozgrzeszenie lub orzeczenie
rozwodu mogą być niewypaøami z różnych powodów, ale nie dlatego, że są faøszywe,
ponieważ prawda i faøsz nie są wøaściwą dla nich miarą. Natomiast wypowiedzi takie
jak ¹Jan Kowalski ma gruźlicęº nie przestają być diagnozą, jeśli są faøszywe, ani nie
stają się diagnozą mocą swojej prawdziwości, jeśli wypowiada je laik. A mimo to
status diagnozy czy prognozy jest znakiem uprzywilejowanego związku czyjejś
wypowiedzi z prawdą.
Wyobrażamy sobie często, że dostęp do wiedzy może i powinien być równy i że
wyrazem tego przekonania jest demokratyczna edukacja. Jednak Foucault twierdzi, że
¹każdy system edukacji jest politycznym sposobem utrzymywania lub modyfikacji
przywøaszczenia dyskursów, razem z wieloraką wiedzą i wieloraką wøadzą, jaką ze
sobą niosąº . Są tego dwie przyczyny. Pierwsza jest uniwersalna ± system edukacji
jest jedną z aren spoøecznych walk. Druga ma charakter historyczny. Otóż pewne typy
wiedzy (niekoniecznie wszystkie) nie mogą istnieć bez hierarchii i nie mogą jej nie
wytwarzać. Istnieją w niektórych kulturach ¹spoøeczności dyskursuº, trzymające jakąś
33 M. Foucault, Porządek dyskursu, ed. cit., s. 32, przekøad zmodyfikowany.
12
33
wiedzę w sekrecie wøaśnie dlatego, że jest ona zrozumiaøa dla wszystkich i tylko dzięki
tajemnicy może pozostać przywilejem grupy. Przywøaszczenie dyskursu jest procedurą
bardziej wyrafinowaną. Przywøaszczony dyskurs jest jawny i tej jawności zawdzięcza
wiele ze swej potęgi.
Listę mechanizmów wøadzy można by pewnie wydøużyć, jednak te kilka
przykøadów wystarcza, by opisać sposoby opanowywania ciaøa spoøecznego przez
wøadzę. Wystarcza też, by uznać Foucaulta za enfant terrible skoncentrowanej na
sferze publicznej filozofii politycznej. Foucaultiańska analiza sugeruje, że sfera
publiczna jest uksztaøtowanym przez polityczne siøy narzędziem dominacji.
Normatywne idee takie jak jasność, zrozumiaøość, prawda czy szczerość albo są
mechanizmami wøadzy, albo wpisują się w te mechanizmy. Wbrew oczekiwaniom, nie
przyczyniają się do uwolnienia komunikacji od przemocy. To jednak nie zamyka
problemu, a tylko kieruje go w inną stronę. Najważniejszym pytaniem staje się teraz
możliwość i strategia emancypacji.
13 [ Pobierz całość w formacie PDF ]