[ Pobierz całość w formacie PDF ]

perskie. Zamiast tradycyjnego ciosu, tak typowego dla dawnej architektury gruzińskiej, coraz
częściej używano cegły, i to nie tyle nawet jako materiału budowlanego, ile raczej do dekoracji
wystroju fasady, budowy lub odbudowy kolumienek, gzymsów itp. Typowe dla sztuki perskiej
elementy pojawiają się w dekoracji su-fitów, ścian, nisz.
Spośród najciekawszych zabytków budownictwa sakralnego, w których wyraz
nie występują
elementy typowe dla sztuki Persji, wymienić należy dzwonnicę w miejscowości Ninocminde w
Kachetii, zbudowaną w połowie XVI w. Z kolei warto wspomnieć o dzwonnicy Anczischati w
Tbilisi wystawionej w 1675 r. Wpływy perskie występują także w architekturze kościoła
kopułowego wystawionego w Gremi przez króla Kachetii Lewana w latach sześćdziesiątych XVII
w. Talenty architektów gruzińskich wysoko oceniane były w świecie islamu. Tak np. podczas
najazdów na Gruzję zarówno szach Tahmasib I, jak póz
niej Abbas I i Abbas II przesiedlali
gruzińskich architektów do Persji. Ich dziełem było wiele monumentalnych budynków w stołecz-
nych miastach tego kraju, początkowo w Kazwinie, a następnie w Isfahanie. Architekt perski
Ahmed Giurdżi (to znaczy Ahmed Gruzin, a więc prawdopodobnie Gruzin, który przyjął islam)
wybudował wiele meczetów i minaretów na terenie południowego Iranu oraz Beludżystanu,
wyróżniających się lekkością i artystycznym wykoń-czeniem wnętrz.
W malarstwie monumentalnym nadal silne pozostały tradycje po-przedniego okresu, a gruzińscy
mistrzowie cieszyli się znaczną sławą.
Na przykład w ostatnich latach XVI w. do klasztoru gruzińskiego,
tzw. iberyjskiego, na górze Athos sprowadzony został z Gruzji zakonnik
posiadający duże uzdolnienia malarskie, ojciec Marek, który namalował
wiele fresków, bardzo wysoko ocenianych przez współczesnych, jak
i tych, którzy póz
niej zwiedzali ów klasztor. Na nieszczęście w latach
czterdziestych XIX w. freski te zostały w nieudolny sposób odnowione
i niemożliwa jest już właściwa ocena dzieł ojca Marka. Bardzo ciekawym
110
zabytkiem sakralnego malarstwa monumentalnego są malowidła ścien-ne w pochodzącym z XVI
w. malutkim kościele pod wezwaniem Z
w. Jerzego w Gelati w Imeretii.
Prawie wszystkie zabytki świeckiego malarstwa monumentalnego z tego okresu uległy zniszczeniu.
Z różnych jednak relacji zachowały się wzmianki, że pałace władców i wielkich feudałów
gruzińskich na wzór bizantyjski ozdobione były wielkimi malowidłami ściennymi. Przedstawiały
one często sceny batalistyczne. Niekiedy sięgano do tematów z wierzeń demonologicznych. Tak
np. w pałacu króla Kartlii Rostoma przedstawione były sceny walki z fantastycznymi istotami
folkloru orientalnego, tzw. dewi (pół zwierzęta, pół ludzie, uosobie-nie złych sił). Jedyny zresztą
zachowany do naszych czasów tego rodzaju zabytek monumentalnego malarstwa w Swanetii
przedstawia walkÄ™ bohaterskiego rycerza Amirana ze smokiem i dewi.
Wysoko stało jeszcze malarstwo iluminacyjne sakralnych i świeckich
rękopisów. Przerwane zostały co prawda utrzymujące się przez wieki
kontakty ze sztuką bizantyjską, jednocześnie jednak oddziaływać zaczęła,
111
szczególnie na iluminację rękopisów świeckich, wysoka technika perskiego malarstwa
miniaturowego. Nie bez znaczenia były tu również wpływy sztuki włoskiej. W XV i w początkach
XVI w. wysoki poziom osiągnęli miniaturzyści z południowej Gruzji, działający na dworze władcy
państewka Samcche-Saatabago.
Za najwybitniejsze dzieło z zakresu malarstwa miniatur kościel-nych uważa się szesnastowieczny
psałterz pochodzący z terenu Gruzji zachodniej, zawierający około siedemdziesięciu miniatur
przedstawia-jących wydarzenia z życia biblijnego króla Dawida oraz z tematyki Nowego
Testamentu. Miniaturami ozdabiano również rękopisy o treści świeckiej, a więc np. odpisy
klasycznego poematu Rustawelego oraz wiele utworów będących tłuznaczeniem z literatury
perskiej. Wysoki poziom osiągnęli również miniaturzyści gruzińscy, którzy pracowali w Persji. W
końcu XVI w. wyróżniał się wyjątkowym talentem działający tam gruziński muzułmanin Siausz.
Bardzo ciekawa i oryginalna była twórczość wybitnego miniaturzysty, również Gruzina, który
przyjął islam, Ali-kuli Dżabadara. Przy swych niektórych miniaturach, wzoro-wanych zarówno na
dawnej sztuce gruzińskiej, jak i perskiej oraz zachodnioeuropejskiej, zamieszczał podpisy w języku
ojczystym. Nadal specjalnością sztuki gruzińskiej były precyzyjne wyroby z metalu. Wysoki
poziom zachowały wykonane z metalu ikony produko-wane w różnych częściach Gruzji. W XVII
w. bardzo interesujący ośrodek produkcji artystycznie cyzelowanych w metalu ikon znajdował się
w mieście Zugdidi i w pewnym stopniu wiązał się z mecenatem władców Megrelii Dadianich, a
zwłaszcza Lewana II. Straszliwe zniszczenia, jakie dotknęły Gruzję w omawianym okresie,
negatywnie wpływały na sztukę tego kraju. W porównaniu ze  złotym wiekiem rządów królowej
Tamary znacznie obniżyła ona swój poziom. Nadal jednak w niektórych dziedzinach gruzińscy
artyści reprezentowali wysoki kunszt, a ich twórczość niewątpliwie zasługuje na uznanie.
VII. PRÓBY ODRODZENIA
PAC
STWA GRUZIC
SKIEGO W XVIII WIEKU
DZIAA
ALNOZ

WACHTANGA VI
__
W KOC
CU XVII w. nastąpiło poważne osłabienie obu potęg muzułmańskich, których ingerencję
w wewnętrzne sprawy Gruzji tak dotkliwie odczuwała cała ludność tego kraju. Państwo
osmańskie, które w drugiej połowie XVII w. wykazało dużą aktywność militarną i przez pewien
okres na terenie Europy zagrażało nie tylko Rzeczypospolitej szlacheckiej, ale również cesarstwu
austriac-kiemu, po przegranej bitwie pod Wiedniem w 1683 r. powoli traciło na znaczeniu jako siła
polityczna i wojskowa. Pokój karłowicki z 1699 r. zamknął okres zaborczych podbojów tureckich
w Europie. Państwo osmańskie przeżywało poważne przesilenie wewnętrzne. Tron sułtański
wstrząsany był oddolnymi ruchami mas ludowych, odśrodkową działalnością poszczególnych
wielkich feudałów, buntami stołecznego garnizonu. Nadzwyczaj poprzednio sprawna administracja
turecka ulegała demoralizacji, szerzyło się przekupstwo i łapownictwo. Potężna ongiś armia
sułtańska traciła swą siłę bojową. Wyraz
nie uwidoczniał się jej zły system organizacyjny,
przestarzałe uzbrojenie. Co prawda dla słabych państw kaukaskich była to jeszcze potęga,
jednocześnie, jednak przestała być ona groz
nym przeciwnikiem dla takich mocarstw europej-skich,
jak Rosja i Austria.
Znacznie ostrzejszy kryzys przeżywała Persja, konkurująca na terenie Kaukazu z Turcją. Za
rządów ostatnich szachów z azerbejdżańskiej dynastii Sefewidów nastąpił chaos organizacyjny
tego państwa. Poszcze-gólni gubernatorzy, zwłaszcza zarządzający kresowymi prowincjami tego
imperium, w małym stopniu liczyli się z centralną władzą państwową, uważali się niemal za
niezależnych władców. Groz
na ongiś armia uległa organizacyjnemu rozprzężeniu, zatraciła swój
dotychczasowy po-tencjał wojenny. Na wschodnich kresach imperium zaczęły wybuchać
powstania plemion afgańskich, których wojska perskie nie potrafiły uśmierzyć. [ Pobierz całość w formacie PDF ]