[ Pobierz całość w formacie PDF ]

1455
Zapewne inaczej winny być traktowane uroczystości związane z przywiezieniem prochów
osoby publicznej (zob. np. E. Ferenc-Szydełko, Przedmiot& , ZNUSz Roczniki Prawnicze nr 9, s. 103
przyp. 35), zaś z reguły diametralnie odmiennie czynności związane z ekshumacją.
1456
Osobnym zagadnieniem sÄ… ograniczenia wprowadzone 12 XII 1994 r. przez KomisjÄ™ Episko-
patu do spraw Liturgii i Duszpasterstwa Liturgicznego dotyczące wymogów związanych z fotogra-
fowaniem i filmowaniem w kościołach i kaplicach rzymsko-katolickich (A. Karpowicz, Poradnik& ,
s. 92), co odnosi się również do odbywających się tam, np. w kaplicach cmentarnych, uroczystości
pogrzebowych.
1457
Należy to odnieść również do innych sytuacji związanych ze zdarzeniami poprzedzającymi
pochówek. Choćby takiej, której dotyczy informacja, że reporterzy  będą mogli wykonywać zdjęcia
powracających do Stanów Zjednoczonych trumien poległych na wojnie żołnierzy, o ile zgodzą się
na to rodziny zmarłych  podała agencja Associated Press, powołując się na koła oficjalne. Minister
obrony Robert Gates ma ogłosić zniesienie zakazu fotografowania udrapowanych flagami trumien
w bazie lotniczej Dover w stanie Delaware, dokąd przywozi się zwłoki poległych i zmarłych za grani-
cą wojskowych. Zakaz wydał poprzedni prezydent George Bush. Jak mówił Paul Rieckhoff, dyrektor
wykonawczy organizacji Amerykańscy Weterani Iraku i Afganistanu zbyt często ofiary ponoszone
przez żołnierzy były ukryte przed widokiem. Dodał, że obraz spowitych flagami trumien powinien
być dla wszystkich Amerykanów trzez
wiącym przypomnieniem najwyższych ofiar, jakie ponoszą
wojska i wysokiej ceny wolności. Innego zdania jest Meghan Tisinger, rzeczniczka organizacji Ro-
dziny Zjednoczone na rzecz Naszych Wojsk i Ich Misji. Jak oświadczyła, anulowanie zakazu oznacza
całkowite zlekceważenie woli amerykańskich rodzin wojskowych i ich potrzeby prywatności w tym
Rozdział IV  Prawnoautorska ochrona wizerunku zmarłego 399
przejawem prawa do prywatności1458. Wbrew możliwym przypuszczeniom nie jest
to problem wyimaginowany, choć w niektórych kulturach, szacunek dla prywatno-
ści pochówku, który wyklucza jego fotograficzną dokumentację, przynajmniej przez
obcych, jest regułą1459. Ale troska o poszanowanie prywatnego charakteru pogrzebu
nie zanikła także w Europie, takie były decyzje, np. wspomniana już A. Einsteina czy
również uszanowana przez najbliższych B. Russella. Widać jednak, że instrumenta-
rium ochronne, po które trzeba byłoby tu sięgać, znajduje się poza prawem autorskim.
Nie ulega przy tym wątpliwości, że argumenty uzasadniające prawo do decydowania
o rozpowszechnianiu wizerunku zwłok oraz fotografii obrazujących przebieg uroczysto-
ści pogrzebowych, nie są mniej, a przeciwnie  są nieporównywalnie bardziej zasadne
niż słuszny m. zd. pogląd, iż do sfery uprawnień właściciela należy prawo sporządzania
i rozpowszechniania  podobizn rzeczy1460.
XII. Problematyka dozwolonego użytku. Wśród przepisów o dozwolonym użyt-
ku utworów chronionych (art. 23-35) nie znajdujemy żadnego, który expressis ver-
bis dopuszczałby możliwość rozpowszechniania wizerunku zmarłego bez uzyska-
nia wymaganego zezwolenia1461. Warto jednak zwrócić uwagę, że prawie wszystkie
z tych przepisów przewidują dozwolony użytek utworów już rozpowszechnionych,
podniosłym momencie. Robert Gates powiedział, że już rok temu wystąpił o przeanalizowanie za-
kazu, ale wyjaśniono mu, że rodziny poległych mogą być niezadowolone z dopuszczenia mediów
do prywatnej uroczystości oraz odczuwać nacisk na osobisty udział w ceremonii mimo kosztów
związanych z podróżą do Dover ((bart), Pentagon zgodził się na fotografowanie trumien poległych...).
Oczywiste są diametralnie odmienne standardy stosowane przez USA wobec swoich przeciwników
z okupowanego Iraku i Afganistanu, czego chyba najbardziej wymownym przykładem było roz-
powszechnianie wizerunków przedstawiających trupy synów S. Husajna, Udaja i Kusaja zabitych
w 2003 r. Pokazanie tych  drastycznych zdjęć wzbudziło obawy, że USA mogą narazić się na za-
rzut dwulicowości, ponieważ poprzednio rząd amerykański wyrażał oburzenie, kiedy pokazywano
zdjęcia zmasakrowanych zwłok zabitych żołnierzy USA. Tłumacząc decyzję dotyczącą publikacji
zdjęć zabitych synów Husajna  Rumsfeld powiedział, że pokazywania ciał poległych żołnierzy nie
zabrania konwencja genewska regulująca zasady prowadzenia wojny (Zdjęcia zwłok synów Husaj-
na...). Potem rozpowszechniano jeszcze bardziej drastyczne zdjęcia ich zamrożonych zwłok przecho-
wywanych w chłodni.
1458
Problem jest zresztÄ… szerszy, nie dotyczy tylko interesujÄ…cego mnie w tym miejscu kontekstu
post mortem. Ograniczając się do regulacji autorskoprawnych warto przypomnieć opinię B. Michal-
skiego, który podkreÅ›la, że uprawnienia wynikajÄ…ce z art. 24 § 2 pkt 2 p.a. 1952  odnoszÄ… siÄ™ jedynie
do zdjęć z imprez lub wydarzeń publicznych, względnie fotografii krajobrazów  miejsc niemających
szczególnego charakteru. Niedozwolone jest natomiast swobodne dokonywanie zdjęć wizerunków
na terenach lub podczas zdarzeń z różnych względów mających charakter szczególny jak np. zakła-
dy lecznicze lub penitencjarne czy też rozprawy sądowe ( Prawo do wizerunku & , nr 15/1970, s. 16).
Do tych różnych względów, które powodują, iż zdarzenie należy uznać za szczególne, trzeba wiele-
kroć zaliczyć także pochówek, bez wątpienia zaś wówczas, gdy zgodnie z wolą zmarłego ma mieć
charakter prywatny. Por. opinie J. Barty i R. Markiewicza o niedopuszczalności rozpowszechnia-
nia wizerunków  stanowiących wprawdzie element [...] imprezy czy krajobrazu, lecz stworzonych
w warunkach naruszenia prawa do prywatności (Wokół prawa& , s. 22).
1459
Od której odstępstwo wobec cudzoziemców jest czymś wyjątkowym, było ono udziałem
P. Zaporowskiego, którego reportaże z Erytrei, publikowane kilkanaście lat temu m.in. w  Gaze-
cie Wyborczej i  Pani , zawierały unikalne zdjęcia muzułmańskich uroczystości pogrzebowych na
pustynnym cmentarzu koło Afabetu.
1460
Por. A. Kopff, Szata& , s. 53; odmiennie K. Wojciechowski, Prawnorzeczowa& , s. 47 i n.
1461
Por. także B. Nawrocki, Reprodukcja& , s. 10, 34-37, 40, 46-49, 53, 54, 56, 57, 62-68, 71-73, nadto zob.
s. 82-84, 93-97, 102 i 105. Osobnym zagadnieniem, najczęściej poza problematyką prawnoautorską, jest
wykorzystywanie sensu largo wizerunków zmarłych w rzez
bach, w szczególności pomnikach i tablicach
im poświęconych (zob. np. J. R. Kowalczyk, Pomniki& , s. A12), gdzie zapewne incydentalnie, ale może
pojawić się zagadnienie ochrony dóbr osobistych zmarłego, np. integralności jego wizerunku. Zob. spór
dotyczący pomnika ku czci zmarłej M. H. Schuyler przedstawiony w rozdz. XI tej pracy.
400
Jacek Mazurkiewicz  Ochrona dóbr osobistych zmarłego w prawie polskim
wygłoszonych, opublikowanych lub wystawionych (art. 23 ust. 1, art. 24 ust. 1 i 2, art.
25 ust. 1, art. 26, 27, 28, 29 ust. 1 i 2, art. 30 ust. 1, art. 31 i 33)1462. A w takich sytua- [ Pobierz całość w formacie PDF ]