[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zaś obserwacja, eksperyment, porównanie i pomiar  przede wszystkim na poziomie poznania
empirycznego).
Metody badawcze dzieli się również ze względu na cele, jakim mają służyć. Oczywiście z grubsza
można wyróżnić metody służące: praktyce czyli przydatne do przekształcania rzeczywistości; do jej
poznawania lub do obu tych celów łącznie. Jednak ostry podział metod na podstawie omawianej
zasady jest niemożliwy, ponieważ  z jednej strony  wszelkie celowe przekształcanie jakiejś np.
struktury społecznej, zakłada na ogół jednocześnie jej poznanie i tym samym przyczynia się do
wzbogacenia teorii;  a z drugiej  zamierzenia poznawcze są na ogół realizowane poprzez celowo
dokonywane przekształcenia. Niemniej jednak można w zależności od tego, jakiemu z tych celów
dana metoda przede wszystkim i pierwotnie służy, wyróżnić metody służące uzyskiwaniu nowych
sądów poznawczych oraz metody działania techniczno-produkcyjnego lub przydatne do działań w
sferze społecznej. Na tej zasadzie każda z metod może zostać podporządkowana innemu celowi i
stosowana do różnych dziedzin rzeczywistości.
65
Ze względu na przedmiot poznania da się podzielić metody na takie, które można stosować do
badania realnie i obiektywnie istniejących przedmiotów, do badania sposobów myślenia i do badania
tworów językowych (tzn. metody semiotyczne). Pierwsza grupa metod służy do poznawania i
przekształcania obiektów przyrodniczych oraz różnych struktur społecznych, druga grupa obejmuje
metody myślenia (np. dedukcyjne, redukcyjne, aksjomatyczne itp.), a trzecia analizy i syntezy języków
naukowych, sztucznych i sformalizowanych.
Inny rodzaj klasyfikacji metod uzyskuje się ze względu na strukturę poznania naukowego49. Ten
podział wydaje się najbardziej naturalny i jednoznaczny.
Na podstawie analizy historycznego rozwoju nauki, prawidłowości jej rozwoju i charakteru organizacji
można wyróżnić dwie podstawowe płaszczyzny nauk: empiryczną i teoretyczną. Na płaszczyz
nie
empirycznej rozwija się proces gromadzenia faktów, tj.informacji o badanych zjawiskach dzięki
przeprowadzaniu obserwacji, porównań, pomiarów itp. Tworzy się tu pojęcia, które stają się
powszechnie stosowanymi w języku nauki, dokonuje się pierwotnej systematyzacji nauki w postaci
tablic, schematów lub wykresów, a nadto formuje się prawa empiryczne w oparciu o proste
uogólnienie obserwowanych prawidłowości i zależności. Na płaszczyz
nie teoretycznej uzyskuje się
głębszą i doskonalszą syntezę nauki, w postaci odpowiednio sformułowanych teorii naukowych,
świadczących o osiągnięciu przez naukę wyższego stopnia roz-woju.Tutaj pojęcia i sądy, za pomocą
których wypowiada się prawa rządzące jakąś sferą zjawisk, są uogólnione, sprzężone wzajemnie i
zjednoczone pewną wspólną myślą  ideą teorii. Dla badań dokonywanych w ramach każdej z
wymienionych płaszczyzn nauki  dla określonego, z góry założonego celu badań naukowych, stosuje
się inną grupę ogólnych metod poznania  a mianowicie grupę metod badania empirycznego oraz
grupę metod badania teoretycznego.
Do pierwszej z nich zaliczymy takie metody, jak obserwację, porównanie, pomiar i eksperyment; do
drugiej zaś  konkretyzację, idealizację, formalizację i metodę aksjornatyczną. Te dwie grupy metod
dają się stosunkowo ostro odróżnić od siebie tak, że podział na metody empiryczne i teoretyczne
spełnia w pewnym stopniu postulat rozłączności. W rzeczywistości należałoby raczej mówić o tym, że
niektóre metody przeważają na płaszczyz
nie poznania empirycznego, a inne  na płaszczyz
nie
poznania teoretycznego, łatwo bowiem zauważyć, że np. porównanie lub doświadczenie myślowe
odgrywająteż pewną rolę w badaniach teoretycznych, zaś idealizacja i formalizacja w badaniach
empirycznych. Istnieją jednak takie metody badania, jak abstrahowanie, analiza i synteza, indukcja i
dedukcja, metoda modelowania, metoda historycznego i logicznego poznania naukowego, bez
których nie można się obejść ani
66
na poziomie poznania empirycznego, ani teoretycznego. Metody te tworzą poniekąd trzecią grupę
metod badawczych, przydatnych w równej mierze w poznaniu empirycznym i teoretycznym.
Podział metod ze względu na ich strukturę jest jak dotąd mało realny, ponieważ w ramach [ Pobierz całość w formacie PDF ]